Zastosowania Blockchain w systemach podatkowych

Autor: Piotr Jurowiec

Podatki są niezbędne. Żaden kraj nie jest w stanie prawidłowo funkcjonować i zapewniać swoim obywatelom podstawowych świadczeń i korzyści bez pobierania mniejszych lub większych podatków. Niestety, im bardziej zagmatwany i niewydolny system podatkowy, tym więcej muszą płacić praworządni obywatele oraz podmioty gospodarcze, i tym gorzej wychodzi na tym gospodarka. Czy technologia blockchain może być sposobem na zwiększenie efektywności systemu podatkowego, pozostawiając więcej wartości w rękach podatników? 

Czym jest blockchain?
W dobie zaawansowanej technologii i Internetu, które zmieniają modele realizacji transakcji biznesowych we wszystkich sektorach, nowe trendy znajdują także swoje zastosowanie w administracji publicznej i zarządzaniu globalną gospodarką. Przykładami takich trendów mogą być operacje kryptowalutowe i technologia blockchain.
W uproszczeniu blockchain możemy zdefiniować jako rozproszoną, cyfrową księgę transakcji, która może być zaprogramowana np. do rejestrowania przeprowadzanych operacji finansowych.
Technologia blockchain niesie ze sobą wiele cech istotnych dla rozwiązań biznesowych, w tym mi.in.:

• Niezmienność – w sieci blockchain nie można zmodyfikować potwierdzonych transakcji
• Pełność danych - dopóki blockchain pozostaje aktywny, są dostępne wszystkie wprowadzone do niego dane
• Trwałość danych - ponieważ każdy węzeł systemu ma pełną kopię księgi w swoim systemie, praktycznie niemożliwe jest utracenie danych przechowywanych na blockchainie
• Przejrzystość danych – każdy uprawniony uczestnik systemu ma dostęp do odczytu wszystkich danych
• Bezpieczeństwo danych – zabezpieczenie przez kryptografię

Pierwszym z rozwiązań opartych o technologię blockchain była kryptowaluta Bitcoin, ale obecnie dzięki nieustannej ewolucji znajduje już ona zastosowanie w wielu sektorach, m.in. bankowości, ubezpieczeniach, logistyce, usługach finansowych itp.

Zastosowania blockchain w podatkach
Na świecie pojawiły się już pierwsze propozycje i projekty zastosowania technologii blockchain dla sfery podatkowej.
Jedną z ciekawszych propozycji wykorzystania technologii blockchain w kontekście zwalczania oszustw podatkowych, pojawiła się w Niemczech. W listopadzie 2018 r.  WirtschaftsWoche, niemiecki serwis informacyjny, poinformował, że krajowe federalne Ministerstwo Gospodarki i Energii (BMWi) planuje wykorzystać blockchain do walki z systemami uchylania się od opodatkowania.
BMWi zasugerowało, że technologia rozproszonej księgi (DLT) może stać się podstawą do obsługi systemu podatkowego, czyniąc go bardziej skutecznym w zapobieganiu oszustwom. 
Propozycja ta pojawiła się po ujawnieniu afery oszustw podatkowych w Unii Europejskiej (UE) - której nadano nazwę CumEx-Files. Według wykrytych informacji, bogaci klienci siatki prawników i speców od finansowej inżynierii, uzyskali w ciągu kilkunastu lat dziesiątki miliardów EUR nienależnych im ulg podatkowych. Pieniądze te pochodziły oczywiście z kas państw UE, czyli w konsekwencji od innych, uczciwych podatników.  Szacuje się, że w ramach tych oszustw gospodarka europejska mogła stracić blisko 55 mld EUR, z czego większość pochodziła z państwowej kasy Niemiec.
Niemieckie Federalne Ministerstwo Finansów informowało także, że przed 2012 r. ponad 5 miliardów USD zostało „wypranych” z powodu luk prawnych istniejących w przepisach podatkowych.
Wdrożenie technologii blockchain może zagwarantować, że należne i opłacone podatki będą w pełni identyfikowalne w każdym momencie. Taką opinię wyraził m.in. sekretarze stanu w BMWi Christian Hirte. 
Również w Tajlandii na początku listopada 2018 r. tajski Urząd Skarbowy ujawnił swoje plany śledzenia płatności podatkowych z wykorzystaniem technologii DLT i uczenia maszynowego (machine learning), zwłaszcza w celu weryfikacji ważności płatności podatku i zwiększenia tempa procesu zwrotu podatku.
Oczywiście wprowadzenie nowych rozwiązań podatkowych, zwłaszcza uwzględniających relację międzypaństwowe nie jest prostym procesem. Tym niemniej dzięki współpracy rządów powstają już pewne mechanizmy, które docelowo mogą wspierać i być bazą do optymalizacji systemów podatkowych w oparciu o blockchain.  Już od 2005 r. 38 państw członkowskich Organizacji Współpracy Gospodarczej i Rozwoju (OECD) w Europie wdraża procesy przekazywania danych dotyczących transakcji podmiotom podatkowym. Kilka krajów w Europie wdrożyło standardową kartę kontroli dla podatku (SAF-T), w tym Portugalia, Francja, Litwa, Luksemburg, Norwegia, Polska i Austria. Za SAF-T stoi prosta koncepcja wprowadzenia pełnej przejrzystości dla danych finansowych firm w stosunku do państwa. 
Integracja w procesów podatkowych przy wykorzystaniu technologii blockchain ułatwi kontrolowanie spółek w czasie rzeczywistym przez inspektorów podatkowych. Kiedy dwie firmy podlegające opodatkowaniu dokonują transakcji, można je łatwo zweryfikować. Przejrzystość automatyzacji technologii blockchain pozwoli obniżyć koszty związane z realizacją podatkowych obowiązków regulacyjnych oraz zmniejszyć zasoby kadrowe.

Reakcja firm na zastosowanie technologii blockchain w systemie podatkowym
Zasadniczo dla wielu menedżerów sytuacja staje się niepokojąca, ponieważ blockchain może spowodować zmiany w świecie biznesu, szczególnie w odniesieniu do podatków pośrednich. 
W ostatnim czasie większość firm i dużych graczy w sektorze rozwiązań podatkowych już angażuje się i bada możliwości, zawiłości i wpływ aplikacji blockchain w zarządzaniu podatkami. Większość z tych działań nadal znajduje się na poziomie pilotażowym, ale są duże szanse, że już wkrótce zaczną się konkretyzować.
Oczywiste jest, że technologia blockchain zwiększy korzyści biznesowe oraz znacznie zmniejszy wiele problemów podatkowych, które zwykle są osadzone w systemach podatkowych.

Efekty przewidywane dla podatników w sektorze przedsiębiorstw
Siła lub słabość korporacji jest mierzona i porównywana do rynku cyklicznie w ramach opracowywania raportów finansowych, podatkowych i inwestorskich.
Rozważmy scenariusz, w którym wszystkie transakcje firmowe są na bieżąco aktualizowane i w pełni widoczne dla uprawnionych uczestników systemu za pośrednictwem technologii blockchain. Będzie to oznaczać, że wszystkie transakcje, które przynoszą zyski i te, które spowodowały stratę, będą w każdym momencie łatwo dostępne dla rządowych operatorów podatkowych. 
Spowoduje to:

• Terminowy zwrot podatku stanie się codziennością, ponieważ administratorzy podatków rządowych będą mieli dostęp do wszystkich koniecznych informacji na temat transakcji w czasie rzeczywistym i będą mogli potrącać i zwracać podatki, gdy tylko będzie to konieczne.
• Zostanie wyeliminowanie szacowanie podatków, ponieważ wszystkie informacje o transakcjach będą w całości dostępne za pośrednictwem rejestru blockchain.
• Część pracowników w działach podatkowych może być zmuszona ustąpić miejsca technologom odpowiedzialnym za tworzenie, instalowanie i utrzymywaniu wymaganych systemów. Nie oznacza to, że działy podatkowe będą niepotrzebne. Nowe podejście do sprawozdawczości podatkowej sprawi, że ich praca będzie bardziej zoptymalizowana i obarczona mniejszymi błędami.
• Pojawią się w pełni zautomatyzowane systemy podatkowe eliminujące obecne „wąskie gardła” w operacjach finansowo-księgowych w firmach.

Efekty przewidywane dla administracji i państwa

• Rząd istotnie skorzysta z administracji podatkowej wspieranej przez blockchain. Herkulesowe zadanie polegające na zestawianiu, przetwarzaniu, dokumentowaniu i analizowaniu transakcji i okresowych zeznań, ustąpi miejsca w pełni cyfrowym procesom, operującym na zabezpieczonych informacjach, których nie można zmodyfikować.
• Analiza okresowych sprawozdań firmowych zostanie zautomatyzowana, dzięki bezpośredniej dostępności danych źródłowych w rejestrze blockchain tj. generowane dochody, wydatki, należne podatki i inne informacje. Ograniczy to czas procesu podatkowego i umożliwi natychmiastowe potrącenia należnych podatków przez rządową agencję podatkową.
• Podatki pośrednie zostaną dostosowane i uproszczone dzięki technologii blockchain. Przejrzystość i terminowość tej technologii umożliwi walidację i przekazywanie podatków w czasie rzeczywistym w sektorze handlu, w szczególności podatek od wartości dodanej (VAT) i inne podatki od sprzedaży. Przyniesie to korzyści nie tylko dla rządu, ale i dla przedsiębiorstw.
• Spory podatkowe i kontrowersje zostaną wyeliminowane lub w znacznym stopniu ograniczone  oszczędzając czas administracji rządowej i podatników, dzięki przejrzystość informacji zapisanych w rejestrze blockchain.
• Oszustwa podatkowe i inne podejrzane manipulacje podatkowe zostaną wyeliminowane, szczególnie w niektórych częściach świata, takich jak Azja, Bliski Wschód i Afryka.

Wnioski
Przejrzystość, trwałość i natychmiastowy dostęp do informacji zapisanych w rejestrze blockchain daje szansę na reformę systemów podatkowych o światowym zasięgu. W nowej rzeczywistości zostałyby istotnie ograniczone nieefektywności przy ściąganiu zobowiązań podatkowych, opóźnienia w zwrotach podatkowych, spory, fałszowanie transakcji czy manipulowanie wartościami podatkowymi.
Niewątpliwie transformacja tradycyjnych systemów podatkowych na te oparte o blockchain jest ogromnym wyzwanie zarówno technologicznym jak i regulacyjnym. Jednak wartość, która może być wygenerowana w gospodarce krajowej dzięki takiej zmianie, jest trudna do przeszacowania. Technologia blockchain, w taki czy inny sposób, będzie miała znaczący wpływ na światowy system podatkowy.